Πριν από 85 χρόνια οι σοβιετικοί επιχείρησαν να φτιάξουν τον τέλειο στρατιώτη. Για το σκοπό αυτόν ένας διακεκριμένος γενετιστής προσπάθησε να δημιουργήσει ένα υβρίδιο ανθρώπου και πίθηκου, όπως διαβάσαμε στο περιοδικό ΄Playboy΄ Μέχρι σήμερα δε γνωρίζουμε αν πράγματι τα κατάφερε.
Το γραφείο της δρος Άννας Τζόκοβα έχει θέα στη Μαύρη Θάλασσα. Η ηλικιωμένη επιστήμων με καλωσορίζει και μου δείχνει πού να καθίσω. Παρατηρώ πως δίπλα στην οθόνη του υπολογιστή της υπάρχει μια μικρή σημαία του κρατιδίου της Αμπχαζίας. «Τι ακριβώς μελετάτε;» τη ρωτάω. «Βουλιμία, ανορεξία. Τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στη μελέτη του εγκεφάλου των ανθρωπιδών με διατροφικές διαταραχές».
Ένας ήχος ακούγεται από τον κάτω όροφο – μια μαϊμού χτυπάει με τις γροθιές της τις μπάρες του κλουβιού. Βρίσκομαι στο Ινστιτούτο Πειραματικής Παθολογίας και Θεραπείας, το πνευματικό τέκνο του βιολόγου Ίλια Ιβάνοφ, ο οποίος έγινε γνωστός για τα πειράματά του πάνω στη διασταύρωση θηλαστικών. Είχε καταφέρει να διασταυρώσει γάιδαρο με ζέβρα και αντιλόπη με αγελάδα. Μάλιστα, στη δεκαετία του ΄20 ο Ιωσήφ Στάλιν είχε δώσει εντολή στον Ιβάνοφ να δημιουργήσει ένα υβρίδιο ανθρώπου και πιθήκου για τις ανάγκες του σοβιετικού στρατού.
Σκοπός του ταξιδιού μου είναι να μάθω αν τελικά πέτυχαν τα πειράματα του Ιβάνοφ. Δεν ξέρω ωστόσο πώς να ρωτήσω. «Ασχολείστε όμως και με την αστροφυσική…» λέω στη δρα Τζόκοβα. «Για την ακρίβεια, ασχολούμαι με τα αρσενικά δείγματα που στέλνουμε στη Ρωσία. Πρόκειται για υγιή βρέφη πιθήκων τα οποία εκπαιδεύονται στο πλαίσιο ενός διαστημικού προγράμματος που αφορά τον πλανήτη Άρη. Μερικά από αυτά θα τοποθετηθούν σε ειδικές κάψουλες και θα ταξιδέψουν στο διάστημα. Ωστόσο, τα δικά μας πειράματα εδώ έχουν σταματήσει λόγω έλλειψης χρηματοδότησης».
Η ρωσική κυβέρνηση, αν και γνωρίζει την άθλια οικονομική κατάσταση του ινστιτούτου, προσφέρει ελάχιστη στήριξη. Στην πραγματικότητα, οι περισσότεροι ερευνητές εργάζονται αμισθί, ενώ κάποια έσοδα προέρχονται από την παράλληλη λειτουργία του ινστιτούτου ως ζωολογικού κήπου. Υπάρχει μάλιστα και μια αίθουσα που έχει μετατραπεί σε μουσείο και στην οποία δεσπόζει η φωτογραφία της Γερόσα και της Ντριόμα, των δύο μαϊμούδων που παρέμειναν στο διάστημα για 13 μέρες.
Δεν είναι εύκολο να φτάσεις στην Αμπχαζία. Από το 1989, που επιχειρήθηκε για πρώτη φορά η απόσχιση της περιοχής από τη Γεωργία και η προσάρτησή της στη Ρωσία, μέχρι σήμερα το σκηνικό μένει αναλλοίωτο: ένοπλες συμπλοκές ανάμεσα σε στρατιωτικές και παραστρατιωτικές ομάδες των δύο χωρών και δεκάδες διπλωματικά επεισόδια. Το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας Σουκούμι είναι ακόμα υπό κατασκευή μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του, οπότε η μόνη διαθέσιμη επιλογή είναι να φτάσεις αεροπορικώς από τη Μόσχα μέχρι το Σότσι και από εκεί να συνεχίσεις οδικώς με λεωφορείο μέχρι τα σύνορα. Η Αμπχαζία αποτελεί μια αυτόνομη περιοχή που ανήκει στη γεωργιανή επικράτεια, ωστόσο η Ρωσία, η Βενεζουέλα, η Νικαράγουα και το νησί Ναούρου την έχουν αναγνωρίσει ως ανεξάρτητο κράτος. Όπως σχολίασε και ένας υψηλόβαθμος αναλυτής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, «πρόκειται για τον παράδεισο του παράνομου εμπορίου όπλων. Αν θες να είσαι ασφαλής, μην ασχοληθείς με κάτι άλλο πέρα από τις μαϊμούδες».
Ήμουν ο μόνος επιβάτης που κατέβηκε στα σύνορα. Το πρώτο που αντίκρισα ήταν μια μεταλλική γέφυρα και ένα τεράστιο πανό που έγραφε: «Δημοκρατία της Αμπχαζίας». Το πανό ήταν τόσο κακόγουστο και πρόχειρο όσο αυτά που βλέπεις σε τοπικές φολκλόρ γιορτές της επαρχίας. Διέσχισα τη γέφυρα, πέρασα τον έλεγχο διαβατηρίων και επιβιβάστηκα σε ένα άλλο λεωφορείο. Κάποια στιγμή κάναμε μια αναγκαστική ολιγόλεπτη στάση – ένα κοπάδι αγελάδες διέσχιζε το δρόμο. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης οι κυβερνήσεις της Ρωσίας επέτρεψαν τη δημοσιοποίηση απόρρητων αρχείων από την εποχή του Στάλιν. Κάπως έτσι ανακαλύφθηκαν τα πειράματα του Ιβάνοφ στην απομακρυσμένη Αμπχαζία, τα οποία αποτελούσαν μέρος ενός υπερφιλόδοξου σχεδίου που θα έδινε τη δυνατότητα στις πιο φτωχές αγροτικές περιοχές της αχανούς ΕΣΣΔ να αποκτήσουν ερευνητικά κέντρα για τη μελέτη της χλωρίδας και της πανίδας.
Ο Ιβάνοφ είχε εργαστεί με επιτυχία στη δημιουργία υβριδικών οργανισμών σχεδιάζοντας και αναπτύσσοντας πρωτοποριακές μεθόδους για τα δεδομένα της εποχής. Όταν ρωτάω σχετικά τη Νόνα Άιμπα, ερευνήτρια Α΄ βαθμού, χαμογελάει και μου απαντά: «Τα πειράματα του Ιβάνοφ δεν αποτελούν πλέον μυστικό. Ωστόσο, δε θέλουμε να μιλάμε γι΄ αυτά». Επιμένω: «Εντέλει κατάφερε να γονιμοποιήσει χιμπατζήδες με ανθρώπινο σπέρμα; Αληθεύει ότι επεδίωξε και το αντίστροφο;». Δεν παίρνω απάντηση.
Με ξεναγεί στο χώρο όπου φιλοξενούνται οι 400 ανθρωπίδες του ινστιτούτου. Η εικόνα προξενεί θλίψη. Στεκόμαστε μπροστά σε ένα κλουβί με μπαμπουίνους. Ο μεγαλύτερος σε ηλικία είναι εκείνος που κάνει κουμάντο στο κλουβί. «Τον έχουμε βαφτίσει “καθηγητή”» εξηγεί η Άιντα. «Στις αρχές του ΄90, όταν μαινόταν ο εμφύλιος στη Γεωργία, αναγκαστήκαμε να εγκαταλείψουμε το κτίριο.Όταν επιστρέψαμε μετά από μέρες, οι περισσότεροι μπαμπουίνοι είχαν σκοτωθεί. Τον “καθηγητή”, όμως, τον βρήκαμε στην αίθουσα της βιβλιοθήκης σώο και αβλαβή. Καθόταν σε ένα γραφείο με ένα ανοιχτό βιβλίο μπροστά του και έμοιαζε σαν να το διαβάζει».
Συνεχίζουμε προς το κρεματόριο. Είναι ένα χαμηλό, μουντό κτίριο με μια πλίνθινη καμινάδα. Ο δρόμος που οδηγεί σ΄ αυτό είναι καλυμμένος από ένα λεπτό στρώμα στάχτης. Περνάω δίπλα από το κουφάρι ενός επιβατικού βαν – απομεινάρι προφανώς από την εποχή των συγκρούσεων. Λίγο πιο κάτω υπάρχει ένα ξεχασμένο κλουβί με μερικούς πιθήκους που ανήκουν στην οικογένεια «mulattoes». Ένας αρσενικός πλησιάζει στα κάγκελα με το πέος του σε στύση και βγάζει το χέρι του ζητώντας ένα γλυκό ή μερικά φιστίκια.
