Γράφει ο Ευστράτιος Παπάνης, Επίκουρος Καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου*: Η αίσθηση της αυτοεκτίμησης μπορεί να είναι συνειδητή μόνο όταν το άτομο ενηλικιωθεί, γιατί τότε καλείται να βιώσει καταστάσεις και εμπειρίες, για τις οποίες μπορεί να αναλάβει αποκλειστικά τις ευθύνες και τις συνέπειες.
Μπορεί να προβλέψει ποιες ικανότητες θα πρέπει να έχει αναπτύξει, προκειμένου να ανταπεξέλθει σε τομείς της ζωής του, όπως ο εργασιακός ή ο οικογενειακός. Του δίνεται η δυνατότητα, μέσω της συμπεριφοράς και των επιλογών του, όχι μόνο να ελέγξει την αυτοεκτίμησή του αλλά και να την εξελίξει, ως ένα σημείο.
Τα συστατικά στοιχεία της αυτοεκτίμησης
Αίσθηση ικανότητας
Αίσθηση του ελέγχου
Αίσθηση της συνέπειας
Αίσθηση της ηθικότητας
Η επιτυχία οδηγεί στην βελτίωση του επιπέδου της αυτοεκτίμησης και η αποτυχία στην μείωσή του. Κατά τον ίδιο τρόπο λειτουργούν τα πράγματα και στις προσωπικές σχέσεις, μόνο που εδώ η επιτυχία και η αποτυχία αντικαθίστανται από την αποδοχή ή την απόρριψη αντίστοιχα.
Oι εμπειρίες που συνδέονται με την αυτοεκτίμηση, διαφέρουν ανάλογα με το φύλο. Οι γυναίκες, για παράδειγμα, αναφέρονται περισσότερο σε εμπειρίες αποδοχής και απόρριψης ενώ οι άντρες σε εμπειρίες επιτυχίας και αποτυχίας. Η ίσος καταμερισμός ανάμεσα στην αίσθηση της αξίας και της ικανότητας είναι πολύ σημαντική για την διαμόρφωση και την διατήρηση ενός ικανοποιητικού επιπέδου αυτοεκτίμησης.
Η κουλτούρα, μέσα στην οποία ένα άτομο ανατρέφεται, μπορεί να έχει καταλυτική επίδραση πάνω του. Μια γυναίκα που έχει μεγαλώσει σε ένα συντηρητικό περιβάλλον, είναι πιθανό να έχει επηρεαστεί αρνητικά, όσον αφορά στην διαμόρφωση των ικανότητων της, γεγονός που την καθιστά αδύναμη να αντιμετωπίσει τις αντιξοότητες της σύγχρονης πραγματικότητας. Κάτι αντίστοιχο μπορεί να συμβεί, όταν η ίδια κοινωνία υπερτονίζει την ευθύνη του άντρα για επαγγελματική αποκατάσταση και στήριξη της οικογένειας και παράλληλα υποβαθμίζει την ανάγκη του να νοιάζεται και να φροντίζει τους άλλους.
Σε γενικές γραμμές η αυτοεκτίμηση συνδέεται με τις ακόλουθες στάσεις για τον εαυτό:
Αίσθηση ικανότητας
Επιτυγχάνεται είτε μέσα από την διαρκή εξάσκηση και βελτίωση των δεξιοτήτων προσαρμογής είτε μέσω της μείωσης και εκλογίκευσης των προσδοκιών.
Αίσθηση του ελέγχου
Αναφέρεται στην αντίληψη της κυριαρχίας των δράσεων και πρόγνωσης των συνεπειών των πράξεων. Οι άνθρωποι που μπορούν να διαχειρίζονται τις αλλαγές και πιστεύουν ότι ορίζουν το πεπρωμένο τους έχουν συστηματικά μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση από όσους θεωρούν ότι είναι παίγνια των διαθέσων της μοίρας.
Αίσθηση της συνέπειας
Αφορά την ισορροπία ανάμεσα στις στάσεις, τις πεποιθήσεις τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές. Αν και οι θεωρίες επιμένουν ότι πολλές φορές η συνάφεια μεταξύ αντιλήψεων και πράξεων είναι χαμηλή, αποτελεί βασική ανάγκη του ανθρώπου να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι η ζωή του είναι ένα ενιαίο και συνεπές εξελισσόμενο σύστημα, που διακρίνεται από ενότητα και δεν είναι κατακερματισμένο σε ετερογενείς και ανομοιόμορφες προσωπικές επιλογές.
Αίσθηση της ηθικότητας
Είναι καθολικό φαινόμενο της ανθρώπινης φύσης η δημιουργία κανονιστικών αρχών και ηθικών κανόνων, που οριοθετούν τι μπορεί να γίνει, τι πρέπει να γίνει, τι απαγορεύεται και τι υπερβάνει την ατομική ευθύνη. Η αυτοεκτίμηση ενισχύεται όταν η βεβαιότητα της ακεραιότητας, και ειδικότερα της αυτόνομης ηθικής, είναι υψηλή. Η φύση της αυτοεκτίμησης είναι τέτοια, που μας καταδεικνύει τα προβληματικά και δυνατά σημεία της προσωπικότητας μας και βρίσκεται σε άμεση σχέση με τις εφεδρείες δεξιοτήτων και μαθήσεων, που έχουμε σε αναμονή. Κάθε επιτυχία και αποτυχία στη ζωή καταγράφεται και αναγάγεται σε μάθηση, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ανάλογες περιστάσεις. Η εφαρμογή της γνώσης αυτής είναι εγγύηση για την αποτελεσματικότητα και αυτό με τη σειρά του οδηγεί στην αυτοεκτίμηση και τον αυτοσεβασμό.
//
