«Σε ένα υπόγειο παλαιοπωλείο της Βουδαπέστης, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, βρήκα έναν σκονισμένο χάρτη της Ελλάδας του 1850. Τον αγόρασα έναντι μόλις πέντε δολαρίων. Μελετώντας τον, μαγεύτηκα». Τριάντα χρόνια μετά, ο Παναγιώτης Σουκάκος, καθηγητής ορθοπαιδικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει πλέον περισσότερους από 500 αυθεντικούς χάρτες στην κατοχή του. Πρόκειται για ιστορικούς, μυθολογικούς, θρησκευτικούς, αλλά και πολιτικο-σατιρικούς χάρτες της Ελλάδας και της Ανατολικής Μεσογείου φιλοτεχνημένους στα χρόνια της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Σχεδόν οι μισοί από αυτούς πρωταγωνιστούν στην έκθεση που φιλοξενείται ώς τις 23 του μήνα στο Ιδρυμα Θεοχαράκη.

Εκπαιδευτικοί και σατιρικοί

Σπάνιοι χάρτες και άλλοι που εντυπωσιάζουν με τo αντικείμενό τους κάνουν τη συλλογή μοναδική: ένας του 1837, ο πρώτος επίσημος χάρτης του ελληνικού κράτους (της Πελοποννήσου), ένας συγκριτικός ιστορικός χάρτης των κατακτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Ιουλίου Καίσαρα (1840), αλλά και ένας των περιοχών όπου οι Απόστολοι περιόδευσαν και κήρυξαν το Ευαγγέλιο, μετά την Ανάσταση του Χριστού (1680). «Τις εποχές εκείνες, από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, οι χάρτες αυτοί επιτελούσαν εκπαιδευτική λειτουργία», λέει ο κ. Σουκάκος. «Tα ποσοστά των ανθρώπων που δεν ήξεραν να διαβάζουν ήταν υψηλά, οπότε μέσα από τους χάρτες ενημερώνονταν και μορφώνονταν».

Μια μοναδική κατηγορία χαρτών, και μάλιστα όχι ιδιαιτέρως γνωστή, που περιέχεται στην έκθεση είναι οι σατιρικοί. «Πάντα σαρκαστικοί και δηκτικοί, αναδεικνύουν γλαφυρά τις αντιπαλότητες μεταξύ των κρατών, που παρουσιάζονται ανθρωπόμορφα ή ζωόμορφα, όπως και τις τάσεις κυριαρχίας που έχουν κάποια έναντι άλλων», συνεχίζει ο συλλέκτης. Οι χάρτες αυτοί έχουν φιλοτεχνηθεί κατά την περίοδο από το 1850 έως και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι τοίχοι του σπιτιού του κ. Σουκάκου είναι «ντυμένοι» απ’ άκρη σ’ άκρη με χάρτες. «Μου αρέσει να τους βλέπω και να στέκομαι και να τους μελετώ με την πρώτη ευκαιρία», λέει και συμπληρώνει γελώντας. «Εως και στο γκαράζ έχω κρεμάσει μερικούς, δεν θα ήταν κρίμα να μένουν τυλιγμένοι σε μια γωνιά; Εξάλλου πρόκειται στην ουσία για έργα τέχνης, όχι για απλά όργανα πληροφόρησης». Στην ερώτηση «ποιους χάρτες δεν “χορταίνει” να μελετάει», ο κ. Σουκάκος, απαντά χωρίς σκέψη: «Είναι ο σατιρικός χάρτης του Fred Rose από το 1877, Serio-comic war map for the year 1877, στον οποίο η τσαρική Ρωσία απεικονίζεται ως ένα τεράστιο, μαύρο χταπόδι. Τον απέκτησα πριν από οκτώ χρόνια έναντι εξήντα ευρώ και κουβαλάει σημειολογία απίστευτη. Η Ρωσία-χταπόδι απλώνει τα πλοκάμια της, έτοιμη να συνθλίψει και να καταδυναστεύσει τα υπόλοιπα κράτη»…

Παλαιοπωλεία, εξειδικευμένοι εκδοτικοί οίκοι χαρτών σε όλη την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αλλά και δημοπρασίες στην Ελλάδα είναι τα μέρη στα οποία «ξετρυπώνει» τους χάρτες του, εδώ και τρεις δεκαετίες. «Στην Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ολλανδία κυρίως μπορεί κανείς να βρει πραγματικό πλούτο από παλιούς χάρτες» Πρόκειται για ακριβό χόμπι; «Δεν θα έλεγα πως έχω ξοδέψει πολλά χρήματα για να τους αποκτήσω. Πολλούς μου τους έχουν χαρίσει μαθητές, συνάδελφοι και ασθενείς μου, που γνώριζαν για το πάθος μου. Βέβαια, αν κανείς το επιθυμεί, μπορεί να ξοδέψει πραγματικά μια περιουσία: έχω βρεθεί σε δημοπρασία στο εξωτερικό, όπου πωλήθηκε χάρτης που άγγιζε τα δύο εκατομμύρια ευρώ».

Σπάνιο αντίγραφο


Στην έκθεση μπορεί κανείς να δει από κοντά και ένα σπάνιο αντίγραφο της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου, από τη συλλογή της Σύλβιας Ιωάννου. Τυπωμένη το 1797, αποτελεί ένα από τα τρία πλήρη δωδεκασέλιδα αντίγραφα που έχουν διασωθεί (ένα από αυτά εκτιθεται μόνιμα στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο).

«Παλαιοί χάρτες του ευρύτερου ελλαδικού χώρου. Στα ίχνη της Αρχαιογνωσίας και της Ιστορίας», Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη (Βασ. Σοφίας 9 & Μέρλιν 1, 210-36.11.206), έως τις 23/9.

Πηγή: skai.gr