Το 892 μ.χ, ένα αρχοντόπουλο από την Προύσα κατέκρινε το αισχρό έργο των εικονομάχων του αυτοκράτορα Θεόφιλου, που κατέστρεφαν τις Άγιες Εικόνες, κυνηγημένο από αυτούς, για να σώσει την ζωή του και την ιερή εικόνα της οικογένειάς του, την πήρε και έφυγε για την Ελλάδα.
Στην Καλλίπολη όμως της Θράκης έχασε την εικόνα και έψαχνε παντού, χωρίς όμως επιτυχία, να την βρει.
Η Άγια Εικόνα της Παναγίας φεύγοντας από την φύλαξη του αρχοντόπουλου, συνέχισε μόνη της το ταξίδι και εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά στην περιοχή των Αγράφων.
Μια μέρα ένα βοσκόπουλο είδε ένα φωτεινό πυρσό να βγαίνει από την σπηλιά και να φθάνει μέχρι στον ουρανό. Γεμάτο θαυμασμό για το παράξενο αυτό φαινόμενο, φώναξε τους συγχωριανούς του και όλοι μαζί πήγαν στην σπηλιά, στην μέση της οποίας βρίσκονταν η εικόνα της Παναγίας, και μπροστά της να καίει ένας πυρσός.
Από την παρουσία του πυρσού ονομάσθηκε η Παναγία Πυρσιώτισσα και κατ’άλλους Προυσιώτισσα διότι κατάγονταν από την Προύσα.
Το αρχοντόπουλο που την είχε χάσει μόλις πληροφορήθηκε ότι βρέθηκε η εικόνα του πήγε να την πάρει, αλλά η Παναγία φανερώθηκε στον ύπνο του και του πρότεινε να κτίσει σε αυτό το μέρος ένα μοναστήρι, να την τοποθετήσει εκεί και να παραμείνει κοντά της.
Πράγμα που έγινε, και το αρχοντόπουλο παρέμεινε μέχρι να πεθάνει δίπλα στην εικόνα του για να την φροντίζει και να την προσκυνά.
Η Παναγία Προυσιώτισσα θεωρείται ένα από τα πιο σπουδαία προσκυνήματα στην Ελλάδα.
