Άλλη μια φορά, μια συγκεκριμένη εταιρία με σήμα ένα φρούτο, έκανε μια παρουσίαση νέων προϊόντων της. Άλλη μια φορά κάποιοι ενθουσιάστηκαν και έσπευσαν να το δηλώσουν, κάποιοι άλλοι να κριτικάρουν ανελέητα. Σε αυτό το άρθρο δεν θέλω να πάρω θέση για τα προϊόντα αυτά καθαυτά. Θέλω όμως να σχολιάσω το επίπεδο άγνοιας που υπάρχει συνήθως σε αυτή την κριτική.
Η διαδικασία ανάπτυξης ενός προϊόντος, ειδικά όταν κάποιος θέλει να είναι καινοτόμο, απαιτεί πολύ χρόνο και πολύ χρήμα: για να πληρωθούν οι μηχανικοί-ερευνητές, για πειράματα, για αγορά κάποιας πατέντας ίσως. Το να σχεδιάσεις μια νέα συσκευή απαιτεί μια νοοτροπία και μια διαδικασία υλοποίησης που είναι αρκετά σύνθετη. Κάποιοι νομίζουν, δυστυχώς, ότι το να βάλεις μια βίδα σε μια νέα συσκευή (ή σε μια παλιά που την μετατρέπεις) είναι περίπου σαν να φτιάχνεις καζανάκι: ε, αφού το κάνω εγώ, το κάνουν κι οι άλλοι. Η αλήθεια είναι πιο πολύπλοκη όμως. Όταν βάζεις την βίδα σε ένα σημείο πρέπει να σκεφτείς, ενδεικτικά: Τι βίδα βάζεις; Γιατί την βάζεις; Μήπως εμποδίζεις ένα άλλο τμήμα της συσκευής; Μήπως ο χρήστης θα την βρίσκει άβολη κατά την χρήση; Τι κόστος θα έχει; Έβαλα μερικά μόνο από τα δεκάδες ερωτήματα που πρέπει να κάνει ένας μηχανικός με τον εαυτό του και τους συνεργάτες του.
Σε όλα αυτά τα ερωτήματα δεν υπάρχει μονοσήμαντη απάντηση. Μια λύση σε ένα ερώτημα δημιουργεί πάντα πρόβλημα σε ένα άλλο. Πρέπει να κάνεις συμβιβασμό. Τον καλύτερο συμβιβασμό με βάση τον χρόνο που έχεις, την αγορά που στοχεύεις, το κόστος που επιθυμείς. Είναι ένα ρίσκο με εσένα και τους υποψήφιους πελάτες σου. Κι όσο πιο πολύ ρισκάρεις για κάτι περισσότερο καινοτόμο, τόσο πιο ακριβό θα είναι γιατί θα ξοδέψεις περισσότερο χρόνο ή θα κάνεις περισσότερα πειράματα. Υπάρχει πάντα η εύκολη λύση αλλά αυτή θα υστερεί κάπου αλλού. Ένα παράδειγμα: μια κλασική κριτική που ακούγεται για την εν λόγω εταιρία με σήμα το φρούτο είναι ότι τα επιμέρους τεχνολογικά εξαρτήματα είναι συνήθως χειρότερα σε επιδόσεις από ανταγωνιστές. Μα φυσικά: όμως δεν ποντάρει σε αυτό. Ποντάρει σε κάτι άλλο, στο αρμονικότερο σύνολο. Αντίθετα οι ανταγωνιστές στοχεύουν σε επί μέρους επιδόσεις ελπίζοντας ότι στο σύνολο θα δένει. Το πρόβλημα με την πρώτη προσέγγιση είναι ότι έχεις περιορισμένες επιλογές με μεγάλη χρονοκαθυστέρηση – τα επιμέρους υποσυστήματα σου μπορεί να είναι σαν μονάδες χειρότερες από τους ανταγωνιστές. Στην δεύτερη προσέγγιση μπορείς να ρισκάρεις και να έχεις πολλές επιλογές – όμως κάποιες θα λειτουργήσουν βέλτιστα και κάποιες όχι.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η εμπειρία και οι γνώσεις του μηχανικού είναι το βασικότερο κόστος σε αυτές τις συσκευές. Αυτό πληρώνεις. Για αυτό είναι ανόητο να βλέπεις αναλύσεις που δείχνουν ότι μια συσκευή κοστίζει σε υλικά το ένα τέταρτο της τελικής τιμής. Πόσο κοστολογείτε τις σπουδές και την εμπειρία ενός ανθρώπου που έχει μια πρωτότυπη ιδέα την οποία κατάφερε να υλοποιήσει χάρη σε αυτές; Πόσο θα το κοστολογούσατε για τον εαυτό σας; Από εκεί και πέρα μένει ο πελάτης να κρίνει πόσο αξίζει αυτό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μια μόνιμη κριτική είναι το θέμα του marketing. Aλλά αν έχεις φτιάξει κάτι που κοστίζει ακριβά και λόγω της καινοτομίας του, δεν θα το υποστηρίξεις με το αντίστοιχο marketing; Γιατί να είναι κακό αυτό; Μια άλλη κριτική είναι ότι κάποια πράγματα υπήρχαν και πριν. Μα όλη η ιστορία της επιστήμης και της τεχνολογίας βασίζεται στα πράγματα που υπάρχουν από πριν. Το θέμα είναι το λιθαράκι που βάζεις αν είναι κάτι νέο ή όχι.
Στην Ελλάδα υπάρχει ένα επιπλέον πρόβλημα, αφού πρακτικά δεν υπάρχουν μαθήματα σχεδιασμού προϊόντων: δεν βοηθάει και το σύστημα λειτουργίας των πανεπιστημίων, που βασίζεται κυρίως σε θεωρητικά μαθήματα. Κάποιες προσπάθειες γίνονται αλλά είναι λίγοι οι καθηγητές που μπορούν να το υποστηρίξουν, και λίγοι οι φοιτητές που επιθυμούν να μπουν σε αυτή την διαδικασία αναζήτησης. Έτσι υπάρχει ουσιαστικά άγνοια στο θέμα του Σχεδιασμού Προϊόντων.
Από την άλλη στην χώρα μας είναι σχετικά πιο εύκολη η καινοτομία μέσω προγραμματισμού, κι αυτό διότι απλά τα εργαλεία δεν έχουν μεγάλο κόστος. Όμως αυτό δίνει λανθασμένα σε πολλούς την εντύπωση, ότι η κατασκευή ενός μηχανολογικού προϊόντος είναι κάτι αντίστοιχο με την ανάπτυξη ενός προγράμματος: ξεχνάνε όμως ότι ένα λάθος δεν σβήνεται με ένα delete αλλά με νέα σχέδια, νέα πρωτότυπα και νέα πειράματα που κοστίζουν ακριβά.
Σε αυτές τις λίγες γραμμές, προσπάθησα όσο μπορούσα να δείξω τι πρέπει να κοιτάζει κάνεις σε ένα προιόν, αποφεύγοντας τις πομπώδεις εκφράσεις είτε προς την μια είτε προς την άλλη κατεύθυνση. Καλό θα ήταν να δούμε ότι μια καινοτομία θα φέρει ανταγωνισμό που στο τέλος της ημέρας θα βγάλει κερδισμένο τον ίδιο τον καταναλωτή. Και κάτι τελευταίο: οι μεγαλύτερες καινοτομίες είναι συνήθως κάτι απλό. Κάτι τόσο απλό που θα μπορούσε να το σκεφτεί ο καθένας. Κι όμως. Δεν το σκέφτηκε.
*Η αγγλική ορολογία είναι «engineering design». Δυστυχώς στα Ελληνικά η λέξη engineer μεταφράζεται ως «μηχανικός» και μπορεί εύκολα να γίνει σύγχυση με το «mechanic», ενώ είναι πρακτικά δύο διαφορετικά πράγματα. Στο άρθρο αυτό για την οικονομία της συζήτησης αποφάσισα να χρησιμοποιήσω λοιπόν για το «engineering» την λέξη «μηχανολογία», ως ένας όρος που περικλείει αρκετές υποκατηγορίες (παρεμπιπτόντως αυτό δείχνει πιστεύω και μια υποβόσκουσα άγνοια στον τεχνολογικό τομέα – διαφορετικά η ίδια η γλώσσα μέσω των ανθρώπων θα είχε βρει την λύση).
