Η ανθρωπική Αρχή θεωρεί ότι κάθε κοσμολογική θεωρία πρέπει να ερμηνεύει και την ύπαρξη του ανθρώπου μέσα στο σύμπαν.
Η ανθρωπική αρχή αναφέρεται κατ’ αρχήν στις συγκεκριμένες τιμές που έχουν ορισμένες παράμετροι στη Φυσική. Αν, για παράδειγμα, η πιθανότητα εκπομπής ή απορρόφησης φωτονίων από τα ηλεκτρόνια ήταν απειροελάχιστα μεγαλύτερη ή μικρότερη, οι Αστέρες
- ή θα είχαν εκραγεί
- ή δε θα μπορούσαν να μετατρέψουν το υδρογόνο και το ήλιο σε άνθρακα και οξυγόνο.
Και στις δύο περιπτώσεις δε θα είχαν δημιουργηθεί οι άνθρωποι. Οι περισσότερες από αυτές τις τιμές θα αντιστοιχούσαν σε κάποιο Σύμπαν που αν και μπορεί να ήταν πολύ όμορφο, δεν θα περιείχε κανένα ον ικανό να θαυμάσει αυτή την ευμορφία. Κατά κάποιο τρόπο το Σύμπαν συνωμότησε για να δημιουργήσει τον άνθρωπο.
Το Σύμπαν μας μπορεί να είναι ένα από τα λίγα συμβατά με τη ζωή. Αυτό, στην πραγματικότητα, θα απαντούσε στο ιστορικό ζήτημα γιατί οι φυσικές σταθερές του Σύμπαντος βρίσκονται σε μια στενή ζώνη τιμών, συμβατή με το σχηματισμό της ζωής. Εάν το φορτίο του ηλεκτρονίου, της σταθεράς της βαρύτητας, κ.λπ. αλλάξουν ελαφρώς, τότε η ύπαρξη της ζωής θα ήταν αδύνατη.
Όμως ο Freeman Dyson του Princeton ισχυρίζεται ότι “Αυτή η ιδέα προϋποθέτει ότι το Σύμπαν γνώριζε πως θα έλθουμε.” Η ισχυρή έκδοση αυτής της θεωρίας, δηλώνει πως αυτό το γεγονός αποδεικνύει την ύπαρξη του Θεού ή μιας παντοδύναμης θεότητας.
Αλλά σύμφωνα με την Κβαντική Κοσμολογία, ίσως υπάρχουν εκατομμύρια άβιων Συμπάντων. Ωστόσο το δικό μας Σύμπαν είχε αρχικές συνθήκες συμβατές με τον σχηματισμό σταθερών μορίων DNA.
Αυτό αφήνει ανοικτή τη δυνατότητα, σύμφωνα με μερικούς φυσικούς, να υπάρχουν παράλληλα Σύμπαντα στο εξώτερο διάστημα που να είναι σχεδόν ίδια με το δικό μας.
Είδη της Ανθρωπικής Αρχής
Γενικά διακρίνουμε δύο είδη:
- Την ισχυρή Ανθρωπική Αρχή και
- την ασθενή Ανθρωπική Αρχή .
Το βασικό επιχείρημα για την κάθε μια είναι:
Το Σύμπαν είναι έτσι όπως είναι γιατί αν ήταν αλλιώς δεν θα υπήρχαμε για να το παρατηρήσουμε [ΑΣΘΕΝΗΣ].
Το Σύμπαν είναι έτσι όπως είναι γιατί υπάρχουμε εμείς [ΙΣΧΥΡΗ].
Μια διαφορετική μορφή αυτής της ανθρωπικής θεωρίας δέχεται ότι ένας Δημιουργός, δημιούργησε τον Κόσμο ειδικά για τον άνθρωπο (Θεϊστική Αρχή).
Η ανθρωπική κοσμολογική αρχή είναι αντίθετη από την θέση της τέλειας κοσμολογικής αρχής. Γιατί διατυπώνει ότι παρατηρούμε το Σύμπαν σε μια ειδική χρονική περίοδο, ενώ στην τέλεια αρχή το Σύμπαν πρέπει να εμφανίζεται το ίδιο οποιαδήποτε χρονική στιγμή. Στην θεωρία της ανθρωπικής αρχής υπάρχουν ειδικές συνθήκες για την εμφάνιση του ανθρώπου, μια ειδική χρονική περίοδος.
Υπάρχουν σήμερα και άλλες εκδοχές της ανθρωπικής αρχής, από τις ιδιαίτερα ασθενείς που μπορούν να χαρακτηριστούν τετριμμένες, ως τις εξαιρετικά ισχυρές που μπορούν να χαρακτηριστούν παράλογες.
- Ασθενής ανθρωπική αρχή: “Αυτά που παρατηρούμε για το Σύμπαν περιορίζονται από την απαίτηση να υπάρχουμε ως παρατηρητές.”
- Ισχυρή-ασθενής ανθρωπική αρχή: “Σε έναν τουλάχιστον Σύμπαν, μέλος του Πολυσύμπαντος, πρέπει να αναπτυχθεί ζωή.”
- Ισχυρή ανθρωπική αρχή: “Οι ιδιότητες του Σύμπαντος πρέπει να είναι τέτοιες ώστε, κάποια στιγμή, να μπορεί να αναπτυχθεί ζωή.”
- Τελική ανθρωπική αρχή: “Η νοημοσύνη στο Σύμπαν πρέπει να αναπτυχθεί και να μην εκλείψει ποτέ.”
Οι θετικές απόψεις
Μολονότι οι περισσότεροι επιστήμονες δεν είναι πρόθυμοι να υιοθετήσουν κάποια ισχυρή έκδοση της ανθρωπικής αρχής, λίγοι θα διαφωνούσαν με τη χρησιμότητα ορισμένων επιχειρημάτων ασθενούς τύπου.
Η ασθενής ανθρωπική αρχή ισοδυναμεί ουσιαστικά με μια εξήγηση του ποιές από τις διάφορες εποχές ή περιοχές του Σύμπαντος θα μπορούσαμε να ενοικήσουμε. Για παράδειγμα, η Μεγάλη Έκρηξη συνέβη πριν από περίπου 13,7 δισεκατομμύρια έτη επειδή το Σύμπαν θα πρέπει να είναι:
- αρκετά μεγάλης ηλικίας ώστε κάποιοι Αστέρες να έχουν συμπληρώσει την εξέλιξη τους και να έχουν παραγάγει στοιχεία όπως το οξυγόνο και ο άνθρακας (από τα οποία είμαστε δομημένοι), αλλά και
- αρκετά νέο ώστε να εξακολουθούν να υπάρχουν άστρα ικανά να παρέχουν ενέργεια για τη συντήρηση της ζωής.
Η φυσικός του ΜΙΤ Βέρα Κισαακόφσκι που ασπάζεται την ισχυρή ανθρωπική αρχή και θεωρεί ότι αποτελεί ένδειξη για την ύπαρξη του Θεού, λέει χαρακτηριστικά ότι η εξαίσια τάξη που μας αποκαλύπτεται μέσω της επιστημονικής κατανόησης του φυσικού κόσμου παραπέμπει στο θείο. Με την άποψη αυτή συντάσσεται και ο ειδικός της σωματιδιακής φυσικής Τζον Πόλκινχορν, που άφησε τη θέση του στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ για να γίνει ιερέας της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Κατά τον Πόλκινχορν, το Σύμπαν “δεν είναι ένας ‘οποιοσδήποτε κόσμος’, αλλά ένας κόσμος ιδιαίτερος και τέλεια συντονισμένος για τη ζωή, επειδή δημιουργήθηκε από τον Δημιουργό και αυτό ήταν το θέλημα Του.”
Ακόμα και ο Νεύτων, ο άνθρωπος που μίλησε πρώτος για τους αμετάβλητους νόμους που κινούν τους πλανήτες και τα άστρα χωρίς θεϊκή παρέμβαση, πίστευε ότι η τελειότητα αυτών των νόμων υποδηλώνει την ύπαρξη του Θεού.
Ο νομπελίστας φυσικός Steven Wienberg, αν και δεν έχει πειστεί για την αλήθεια της ανθρωπικής αρχής, αναγνωρίζει ωστόσο την απήχηση της: “Ο άνθρωπος έχει την ακατανίκητη τάση να πιστεύει ότι η σχέση του με το Σύμπαν είναι ιδιαίτερη, ότι η ανθρώπινη ζωή δεν είναι το φαιδρό αποτέλεσμα μιας αλυσίδας τυχαίων συμβάντων που ανάγονται στα πρώτα τρία λεπτά, αλλά ότι ήμασταν αναπόσπαστο μέρος του από την αρχή.” Παρ’ όλ’ αυτά, θεωρεί ότι η ισχυρή ανθρωπική αρχή “δεν είναι παρά μυστικιστικές ασυναρτησίες”.
Οι αντιδράσεις
Άλλοι επιστήμονες αμφισβητούν ακόμη πιο έντονα την ανθρωπική αρχή. Ο εκλιπών φυσικός Χάιντς Πέιγκελς, αν και αρχικά εντυπωσιάστηκε από την ανθρωπική αρχή, τελικά έχασε το ενδιαφέρον του, επειδή όπως υποστήριζε η αρχή στερείται προβλεπτικής δύναμης. Κατά τη γνώμη του, είναι μια θεωρία που δεν μπορεί να ελεγχθεί και από την οποία δεν μπορούμε να αντλήσουμε πληροφορίες, οπότε τελικά εκπίπτει σε ένα χείμαρρο από κενές περιεχομένου ταυτολογίες – όπως ότι υπάρχουμε επειδή υπάρχουμε.
Την ανθρωπική αρχή απέρριψε και ο Γκαθ, λέγοντας: “Δεν νομίζω ότι θα χρησιμοποιούσε κανείς την ανθρωπική αρχή αν είχε στη διάθεση του μια καλύτερη εξήγηση. Απ’ όσο ξέρω, για παράδειγμα, δεν υπάρχει ανθρωπική αρχή για την παγκόσμια ιστορία. Στην ανθρωπική αρχή καταφεύγουν οι άνθρωποι όταν δεν μπορούν να σκεφτούν κάτι καλύτερο.”
Επίσης και η πλειοψηφία των κοσμολόγων απορρίπτει την ανθρωπική αρχή γιατί δέχονται ότι τα θέματα αυτά είναι επιστημονικά και πρέπει να μελετώνται στο χώρο της Φυσικής κι όχι στο χώρο της Φιλοσοφίας. Υπάρχει δηλαδή ο κίνδυνος μιας αυθαίρετης τελεολογίας δηλαδή της πεποίθησης ότι από την αρχή του Σύμπαντος υπήρχε ένας σκοπός (η δημιουργία γενικά των ανθρώπων στη μια περίπτωση, η δημιουργία συγκεκριμένα του εαυτού μου στη δεύτερη), ένα είδος αντιστροφής της αιτιότητας όπου το μέλλον καθορίζει το παρελθόν.
Γενικές παρατηρήσεις
Βασικά, η ανθρωπική θεωρία κάνει την εξής απλή σκέψη. Παρατηρεί τις συνθήκες που υπάρχουν σήμερα στο Σύμπαν και έρχεται να δηλώσει εκ των υστέρων, ότι αν δεν υπήρχαν οι σημερινές συνθήκες, οι άνθρωποι δεν θα ήταν εδώ για να γνωρίσουν το Σύμπαν.
Οι κοσμολόγοι που αρνούνται από την άλλη πλευρά την ανθρωπική αρχή, ικανοποιούνται από μία χαοτική έναρξη του Σύμπαντος. Οι κοσμολόγοι όμως που την δέχονται, επιλέγουν ένα Σύμπαν που παραμένει πάντα απλό από την αρχική στιγμή έως την αιωνιότητα, δεν εξηγούν πάντως γιατί παραμένει απλό και κανονικό τόσα δισεκατομμύρια έτη.
Βασικά η ασθενής θεωρία είναι περισσότερο αποδεκτή στον κόσμο (κυρίως τον θρησκευόμενο κόσμο), ενώ η ισχυρή πρεσβεύει κάτι ιδιαίτερο για το ανθρώπινο γένος. Η τελευταία δίνει ένα Σκοπό στο Σύμπαν, είναι περισσότερο όμορφη ως σκέψη αλλά περισσότερο “φανταστική” και “ανυπόστατη” από την πρώτη.
Σφάλματα γίνονται όμως και από την αντίθετη πλευρά. Ο Stephen Hawking, στο βιβλίο του “Το χρονικό του χρόνου”, λέει ότι εξ΄ αιτίας του γεγονότος ότι δεν υπάρχουν οριακές συνθήκες στην αρχή του Χωροχρόνου, δεν υπάρχει και Θεός. Νομίζει ο Hawking ότι δεν είναι αναγκαία η ύπαρξη του Θεού λόγω οριακών συνθηκών. Φυσικά ο Θεός για τους πιστούς δεν είναι μια οριακή συνθήκη αλλά ούτε και οι σημερινές συνθήκες είναι αυτές που καθιερώνουν ένα Δημιουργό.
Αυτές είναι απόψεις που εμπλέκουν την Επιστήμη με την Θεολογία, και την Φυσική με την “Ανθρωπική Αρχή”. Υπάρχει μεταξύ τους σύγκρουση από τη μια και διάλογος για την εκκίνηση του Σύμπαντος από την άλλη, ενώ δεν υπάρχει κανένας λόγος για συγκρούσεις ή διαλόγους για την θεμελίωση κοσμολογικών αρχών.
